همه گیری و اقدامات مهار آن یعنی قرنطینه فاصله گذاری اجتماعی و محدود شدن ارتباطات اجتماعی می‌تواند تاثیر مخربی بر سلامت روان داشته باشد. تنهایی و کاهش تعاملات اجتماعی عوامل خطر شناخته شده برای چندین اختلال روانی از جمله اسکیزوفرنی و افسردگی اساسی است.

نگرانی افراد در مورد سلامتی خود و عزیزانشان ( خصوصاً افراد مسن یا مبتلا به بیماری جسمی ) و همچنین عدم اطمینان در مورد آینده، می توان ترس، افسردگی و اضطراب را ایجاد یا تشدید کند. اگر این نگرانی‌ها طولانی شود، ممکن است خطر ابتلا به بیماری روانی جدی و ناتوان کننده اختلالات اضطرابی، استرس و اختلالات مرتبط با تروما را افزایش دهد. ممکن است در طول اپیدمی، تعداد افرادی که سلامت روانی آنها تحت تاثیر قرار بگیرند، بیشتر از تعداد مبتلایان به این عفونت باشد.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که پیامدهای سلامت روان می‌تواند دوام بیشتری داشته و شیوع بیشتری نسبت به خود اپیدمی داشته باشد. به این معنی که بعد از مهار شیوع بیماری هنگامی که ویروس یک تهدید نیست، مشکلات روانشناختی ادامه می‌یابد. از این رو بی‌توجهی به سلامت روان پرهزینه می‌باشد. در حالی که تمام تلاش‌ها برای کنترل و مهار ویروس است، شناسایی مواردی که با باعث عوارض اپیدمی می‌شود و اقدام در جهت رفع آنها برای جلوگیری از عوارض و خسارات بعدی، ضروری می‌باشد. با توجه به اینکه دو مفهوم اساسی یعنی ترس و انگ پیامدهای منفی ایجاد می‌کنند این مطلب مروری دارد بر مفاهیم فوق یعنی ترس از کووید ۱۹ و انگ مرتبط با کووید ۱۹.

ترس ناشی از کووید ۱۹

شیوع کووید ۱۹ در حال حاضر باعث ترس قابل توجهی در بین مردم شده است. ترس مبالغه‌آمیز در ارتباط با همه گیری بیماری‌های عفونی در مقایسه با سایر بیماری‌ها وجود دارد. ترس یک احساس اساسی است که به عنوان پاسخ دفاعی به تهدید است. ترس مکانیسم دفاعی است که برای بقا ضروری است و فرایند بیولوژیکی آماده سازی برای پاسخ به حوادث تهدید آمیز است.

منابع ایجاد ترس در کووید ۱۹ متفاوت می‌باشد. ترس از بیماری کووید ۱۹ قابل درک است زیرا مردم نگران سلامتی خود هستند. هیچ کس نمی‌خواهد به ویروسی آلوده شود که خطر مرگ نسبتاً بالایی داشته باشد. سرعت بالای انتشار آلودگی و مرگ و میر نسبتاً زیاد، عوارض بیماری می‌تواند منجر به ایجاد ترس در افراد شود. سرعت سرایت بیماری خطر آلوده کردن اشخاص را افزایش داده و افراد خود را در معرض خطر بیماری می‌بینند.

افراد نه تنها ترس از به خطر افتادن سلامتی خود دارند، بلکه این موضوع را درک می کنند که می‌توانند خطری برای سلامتی دیگر افراد مخصوصاً خانواده شوند. علاوه بر این خصوصیات منحصر به فردی بیماری‌های عفونی از جمله نامرئی بودن انتقال بیماری ظاهر شدن اشکال قدیمی بیماری به صورت بیماری های نوظهور و غافلگیری جامعه و رسانه‌ها می‌تواند زمینه ایجاد ترس و هراس را به وجود آورد.

اطلاعات نادرست و شایعات می‌تواند عامل دیگری برای ایجاد ترس در افراد شود. بیماران جامعه با اطلاعات غیر علمی فیلتر نشده و شاید غلط موجب ایجاد سردرگمی، هراس و ترس در بین افراد می‌شود.

ترسی که از طریق رسانه‌های اجتماعی منتقل می‌شود، سریعتر از کووید۱۹ حرکت می‌کند که این اطلاعات غلط و اغراق آمیز می تواند از طریق کانال‌های خبری، شبکه های اجتماعی و رسانه‌های چاپی منتقل شود. این درحالی است که در شرایطی که ما هیچ ابزار دیگری برای مبارزه با کووید ۱۹ غیر از مداخلات غیر دارویی مانند قرنطینه و رعایت فاصله اجتماعی، پوشیدن ماسک و شستن دست‌ها نداریم. رسانه‌ها می‌توانند نقش مهمی در کاهش ترس داشته باشند.

هنگامی که ترس نامتناسب باشد و یا اینکه مزمن شود، با پی‌آمدهای نامطلوبی می‌شود و به چالش‌های روانی اجتماعی منجر می‌گردد. ترس زیاد مانع از تفکر صحیح می‌شود و ممکن است باعث واکنش‌های غیر منطقی بیماری کووید شود. همچنین میزان زیاد ترس ممکن است مانع پیروی از رفتارهای پیشگیرانه موثر برای کنترل عفونت شود. همچنین زمینه‌ای را برای تولید طیف گسترده‌ای از رفتارهای مقابله‌ای ( برای مقابله با استرس )مانند نوشیدن زیاد، خوردن زیاد، کشیدن سیگار و پرخاشگری فراهم می‌کند.

از طرفی نگرانی و ترس زیاد باعث افزایش سوء برداشت در جامعه می‌شود ترس می‌تواند باعث شروع بیماری‌های روانی مثل، اضطراب، افسردگی، اختلال استرس پس از سانحه شود و حتی در موارد شدیدتر منجر به ایده خودکشی، و اقدام به خودکشی و وقوع خودکشی واقعی می‌شود. به طور مثال ترس زیاد در فردی هندی که به اشتباه تصور می‌کرد به عفونت کووید ۱۹ مبتلا شده منجر به خودکشی شد. پزشکان به این مرد ۵۴ ساله گفته بودند که وی کرونا ویروس ندارد ولی به او توصیه کرده بودند برای محافظت خود از عفونت ماسک بپوشد. این کار باعث شد وی به طرز عجیبی رفتار کند و از روستاییان خواسته بود تا به او نزدیک نشوند. این مرد به پسرش گفته بود برای امنیت دیگران باید خودش را بکشد نهایتاً اقدام به خودکشی کرد. همچنین در ژاپن که تا سوم فوریه ۲۰۲۰، هیچ کس به طور مستقیم در اثر عفونت کرونا ویروس فوت نکرده بود، با این حال، یک کارمند ۳۷ ساله دولت که در اثر خودکشی درگذشت. این فرد مسئول موسسه قرنطینه افرادی بود که به تازگی از سفر چین بازگشته بودند.

ترس و انگ نسبت به همه گیری‌های کووید ۱۹ ممکن است منجر به عواقب منفی کنترل بیماری شود مخصوصاً در گروهی از افراد شود. عواقب و عوارض پاندمی کووید ۱۹ ممکن است برای ۴ دسته از افراد جدی باشد. دسته اول آنهایی هستند که به طور مستقیم و یا غیر مستقیم در تماس با ویروس هستند، دسته دوم افرادی که قبلاً آسیب پذیری بیولوژیک داشته‌اند و مستعد عوارض و بیماری‌های دیگر هستند مثل افراد دیابتی، افراد با ناراحتی های تنفسی، کسانی که مشکلات روانی داشتند و افرادی که سایر بیماری‌ها را دارند. دسته سوم کارکنان بهداشت بهداشتی به دلیل اینکه در معرض زیادی از خطر ابتلا هستند و چهارم مردمی که اخبار را از طریق کانال‌های مختلف و متعدد دنبال می‌کنند.

انگ مرتبط با کووید ۱۹

ترس زمینه پرورش تنفر و انگ است. به عبارتی ترس و انگ به یکدیگر وابسته‌اند وقتی افراد از تهدید می‌ترسند نسبت به افرادی که به آن تهدید مرتبط می‌شوند، انگ میزنند. انگ مرتبط با سلامت در واقع یک روند اجتماعی قابل پیش‌بینی یا تجربه شده است که همراه به قضاوت منفی درمورد یک شخص یا گروه می‌باشد که با علائمی مانند محرومیت، ترس، سرزنش و یا کاهش ارزش نسبت به افراد انجام داده شده همراه می‌باشد در زمینه سلامت انگ اجتماعی ارتباط منفی مربوط به افراد یا گروهی است که مشترکا دارای یک بیماری خاص هستند. در اپیدمی، این ممکن است به معنای آن باشد که افرادی ارتباطی با اپیدمی دارند، برچسب زده شوند و تبعیض علیه آنها صورت گیرد. بنابراین انگ را می‌توان به عنوان علامتی از تنفر تعریف کرد که شخص را از دیگران جدا می کند.

در اپیدمی کرونا ویروس سه گروه از افراد انگ را تجربه می‌کنند. دسته اول افرادی که متعلق به منطقه جغرافیایی خاص مثل شهرها، کشورها و نواحی که شیوع بیماری در آنجا زیاد بوده و یا شیوع ویروس از آنجا بوده است. برای مثال سرزنش مردم ووهان چین به دلیل اینکه شیوع بیماری از آنجا بوده است. همچنین نامگذاری کووید ۱۹ به اسم ویروس چینی نمونه‌ای دیگر از انگ می‌باشد. دوم افرادی که آلوده به ویروس بوده، با افراد آلوده تماس داشته یا مشکوک به بیماری بوده‌اند. نه تنها این افراد بلکه خانواده آنها مورد انگ قرار می‌گیرند. چنانچه مطالعه نشان داد کارکنان مراقبت‌های بهداشتی در معرض آلودگی بودند انگ و طرد را از سوی مردمی که در محله خود تجربه کرده بودند. در واقع آنها متوجه شده بودند دیگران با آنها متفاوت رفتار می‌کنند، از آنها دوری می‌کنند و از دعوت در مراسم محروم شده ‌بودند.

انگ ناشی از بیماری مسئله جدی است عواقب منفی زیادی دارد حتی مدت‌ها پس از شیوع بیماری منجر به مشکلات زیادی برای افراد می‌شود. برچسب و انگ زدن به بیماران مبتلا به کرونا موجب انزوای اجتماعی آنان شده و حتی باعث می‌شود بیماری خود را پنهان کنند و دنبال مراقبت‌های بهداشتی نباشند و از رفتارهای سالم اجتناب کنند گاهی اوقات این افراد به فکر انتقال بیماری خود به دیگران می‌باشند.

انگ ناشی از بیماری می‌تواند به رفتار خشونت‌آمیز منجر شود. برای مثال در اطراف روستایی در چین برای جلوگیری از ورود افراد بیگانه که انگ بیماری به آنها زده می‌شد، خندقی حفر کرده بودند. نتایج تحقیقی نشان داد انگ علیه کارکنان خدمات بهداشتی درمانی که درگیر مبارزه با کووید ۱۹ بودند، منجر به پیامدهای منفی ازجمله خستگی و فرسودگی شده و رضایت‌مندی آنها را کاهش داده است. بنابرین انگ علیه کارکنان خدمات بهداشتی درمانی می‌تواند تاثیر منفی بر انجام وظایف و مسئولیت‌های آنها شود.

با توجه به اینکه ترس و انگ می‌تواند با پیامدهای نامطلوبی همراه باشد که حتی تلاش و کوشش برای کنترل بیماری را کم کند، بنابراین اقدامات در جهت حذف یا کاهش آنها باید انجام شود.

راهکار ها برای کاهش ترس و انگ

از آنجا که کووید ۱۹ یک بیماری جدید است و دارای ویران کننده ترین اثرات در سطح جهان است، ظهور و گسترش آن باعث بروز مشکلات روانی اجتماعی از جمله ترس و انگ ناشی از بیماری بین عموم می شود. ارائه راهکارهای زیر می تواند در جهت کاهش ترس و انگ موثر باشد:

۱- با اطلاعات و دانش صحیح منتشر شده در رسانه های اجتماعی ، احتمالاً ترس و انگ کم می‌شود. رسانه ها اعم از کانال‌های خبری شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های چاپی می‌توانند نقش مهمی در دوران اپیدمی داشته باشند. با ارائه اطلاعات صحیح و ممکن توانند به ترس، انگ منتسب به بیماری و عدم اطمینان را کاهش داده و تقویت اعتماد عمومی به اقدامات بهداشت عمومی را افزایش دهند علاوه بر آن می‌توانند باعث تقویت بسیج مردم و جوامع محلی برای پیروی از دستورات بهداشتی شوند و با راهنمایی دقیق زمینه مشارکت آنها را برای کنترل اپیدمی و عوارض آن فراهم آورد.

۲- عزم جدی و قوی سیاست گذاران می‌توانند نقش مهمی در کاهش انگ و ترس داشته باشد.

۳- حمایت و دفاع از بیماران و مراقبان آنها می‌توانند نقش مهمی در سلامت روان آنها داشته باشد.

۴- وجود سامانه برای راهنمایی و پاسخگویی به سوالات مردم درباره بیماری می‌تواند تا حدود زیادی به سوالات افراد جواب داده و از ترس و نگرانی در آنها جلوگیری کند.

۵- ارائه برنامه ها و مداخلات روانشناختی برای گروههای آسیب پذیر

------------------------------------------------

نویسنده: مریم حسینی نژاد (دانشجوی دکتری تخصصی سلامت در حوادث و بلایا

منبع: نشریه علمی - تحلیلی کووید ۱۹/ گروه سلامت در بلایا و فوریت ها دانشگاه علوم پزشکی کرمان