به گزارش خبرآنلاین، «باج‌سبیل به روسیه»، «ننگین‌تر از معاهده‌ی ترکمانچای‌ و گلستان»، «تجزیه سهمایران از خزر» این‌ها عناوینی است که در روزهای اخیر و با مطرح‌شدن موضوع برگزاریاجلاس سران کشورهای ساحلی دریای خزر مطرح‌شده است؛ موضوعاتی که اگرچه بی‌اساس و برمبنای باورهای عامیانه و غیر کارشناسی عنوان‌شده؛ اما به دستاویزی جدید برای رسانه‌هایمعاند تبدیل و همچنین شائبه‌هایی در افکار عمومی به وجود آورده است؛ اما اصل ماجرااز چه قرار است.

رئیس‌جمهوریکشورمان به‌منظور حضور در اجلاس سران کشورهای ساحلی دریای خزر به قزاقستان سفرکرد. حاصل این سفر یک‌روزه امضای ۶ سند همکاری‌های راهبردی واقتصادی میان سران پنجکشور ساحلی دریای خزر و نهایی شدن کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر بود؛ کنوانسیونی که سرانجام پس از ۲۱سال توسط کشورهای عضو دریای خزر یعنی ایران، روسیه، قزاقستان، ترکمنستان و آذربایجانو پس از هزاران ساعت بحث و بررسی و مذاکره به امضا رسید. در این سند، منافع همهکشورهای ساحلی رعایت شده و از آن می‌توان به‌عنوان یک سند ارزشمند در روابط خارجیکشورمان یادکرد.

پیش‌ازاین اولین دور این اجلاس در تهران و پس از فروپاشیشوروی تشکیل‌شده بود و به دلیل اختلاف‌نظر در بین اعضا مذاکرات طولانی شد. اینکنوانسیون به «حاکمیت»، «حقوق حاکمه»، ‌«صلاحیت» و به انحصار حق تصمیم‌گیری در ایندریا، به کشورهای ساحلی آن تأکید می‌کند و از جوانب مختلف حائز اهمیت است. از سوییدیگر در این کنوانسیون علاوه بر تأکید و اختصاص تعلق کامل دریای خزر به کشورهایساحلی، اصول مهمی همچون «تصریح بر ممنوعیت حضور نیروهای مسلح بیگانه»، «انحصارهرگونه دریانوردی صرفاً با پرچم ۵ کشور ساحلی»، «ممنوعیت در اختیار قراردادن قلمروکشورهای ساحلی به بیگانگان برای اقدام و تجاوز علیه دیگر کشور ساحلی» قیدشده است.

این کنوانسیون درشرایطی به امضا رسیده است که صحبتی از تقسیم سهم ایران و واگذاری سهم آن صورتنگرفته است. بر اساس شایعات مطرح‌شده اعلام‌شده بود که سهم ایران از ۵۰ درصد به ۱۱درصد به نفع روسیه واگذار می‌شود. این موضوع با واکنش‌های زیادی از سوی فعالان حقوقیو کارشناسان بین‌الملل روبه‌رو شده است و به گفته آن‌ها این مسائل نه‌تنها از اساساشتباه و شایعه است، بلکه باعث نادیده گرفتن دستاوردهای این کنوانسیون برایکشورمان می‌شود. تحلیلگران حوزه بین‌الملل با تأکید بر حفظ منافع هر ۵ کشور در اینکنوانسیون این قرارداد را برد - برد عنوان می‌کنند. این سند بدون حضور کشورهایغربی است و الگویی موفق برای تضمین صلح در منطقه است.

حسن روحانی در اجلاس سران کشورهای ساحلی دریایخزر در قزاقستان دراین‌باره با بیان اینکه امروز دریای خزر، به‌عنوان منطقه‌ایبسیار مهم و راهبردی، کانون دوستی، همکاری و همگرایی بین دولت‌ها و ملت‌های آناست، گفت: اکنون این منطقه به الگویی موفق برای ثبات، دوستی، حسن هم‌جواری وپیشرفت تبدیل‌شده است و این اجلاس یک‌قدم دیگر در جهت همگرایی بیشتر در منطقه استکه باید با برداشتن قدم‌های دیگر تقویت شود.

منافع ایران ازکنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر

یکی از قابلیت‌ها و توانمندی‌های مهم دریای خزر، بهره‌گیریاز مزیت‌های تجارت و حمل‌ونقل دریایی است. در حال حاضر با وجود ظرفیت بسیار بالایکشورهای ساحلی دریای خزر، میزان استفاده از مزیت حمل‌ونقل دریایی در مقایسه باظرفیت‌های ایجادشده و در دست احداث، ناچیز است. بررسی‌ها نشان می‌دهد در حال حاضرظرفیت بنادر کشورهای ساحلی دریای خزر حدود ۱۳۰ میلیون تن است درحالی‌که حداکثرمیزان حمل دریایی ۳۰ میلیون تن بوده و معنی این آمار این است که در حال حاضر کمتراز ۲۵ درصد ظرفیت‌ها استفاده می‌شود. کارشناسان با اشاره به اهمیت توسعه همکاری‌هابا کشورهای عضو خزر می‌گویند دریای خزر این ظرفیت را دارد تا با گسترش خطوطکشتیرانی بهتر و مؤثرتر بین کشورهای ساحلی، حمل‌ونقل کالا و مسافر راحت‌تر و ارزان‌ترانجام شود.

از سویی دیگر درزمینهٔ ترانزیت نیز کشورهای خزر این قابلیترا دارند که همکاری‌های خود را افزایش دهند. اتصال سه کشور ایران، ترکمنستان وقزاقستان از طریق خط راه‌آهن ترانزیتی شرق خزر، کشورهای این منطقه را به خلیج‌فارسو دریای عمان متصل کرده و با تکمیل راه‌آهن رشت-آستارا که با همکاری ایران وآذربایجان انجام خواهد شد، کشورهای غرب خزر نیز به بنادر جنوبی ایران متصل خواهندشد. از طریق اتصال بنادر کشورمان در خلیج‌فارس و دریای عمان به آسیای میانه، قفقازو اروپا، انتقال کالا سریع‌تر و ارزان‌تر انجام خواهد شد.

افزایش ظرفیت‌هایگردشگری و سفرهای دریایی از دیگر مواردی است که ضرورت افزایش همکاری‌ها با کشورهایعضو خزر را بیشتر می‌کند. بررسی‌ها نشان می‌دهد گردشگری و سفرهای دریایی مابینکشورهای دریای خزر به‌طور مطلوب شکل نگرفته است و در این شرایط در صورت تشویق بخشخصوصی و شرکت‌های کشتیرانی، می‌توان شرایطی را فراهم کرد تا از جاذبه‌ها و امکاناتگردشگری کشورهای دریای خزر استفاده بهتری شود. همچنین همکاری در حوزه انرژی ازجملهانتقال و سواپ انرژی، از دیگر موضوعات مهم همکاری در دریای خزر است. هرچند این همکاری‌هادر حال حاضر شروع‌شده؛ اما ضروری است تا گسترش پیدا کند.

توافقی برد - برد

تحلیل گران مسائل بین‌المللی نیز با اشاره به اهمیت اینکنوانسیون معتقدند این سند منافع هر ۵ کشور را در بردارد. ابراهیم رحیم‌پور، معاون اسبق وزارت خارجه دراین‌باره با اشاره بهاهمیت این کنوانسیون و با بیان اینکه موضوع تقسیم‌بندی دریای خزر از سوی ایران موردپذیرشنیست گفت: با توجه به اختلاف نظراتی که بین ما و دو کشور همسایه، آذربایجان وترکمنستان وجود دارد ما توافق نکردیم و این مسئله باعث شد که چهار کشور دیگر هممتقاعد شوند که این بحث همچنان ادامه داشته باشد و آن را به آینده موکول کردیم. ویبا اشاره به مشکلات متعددی که در خلیج‌فارس وجود دارد گفت: در شمال کشور خوشبختانهاین مشکلات را نداریم و درباره سندی که امضاء شد هم باید گفت که همه مراحل داخلیآن (البته غیر از مجلس شورای اسلامی که باید تأیید نهایی کند) قانونمند شده است.

دیاکو حسینی، کارشناس مسائل بین‌الملل نیز با بیان اینکه مسئلهتجزیه دریای خزر شایعه‌ای بیش نیست گفت: صحبت‌هایی که در حال حاضر گفته می‌شودریشه در یک نگاه کاملاً غیرعلمی به قرارداد ۱۹۲۱ بین ایران و شوروی است که در آنجاگفته‌شده که دریای خزر دریای مشترک بین ایران و شوروی خواهد بود و هر دو کشور حقمساوی در کشتیرانی آزاد در این دریا را دارند. وی افزود: این جملات در ایران متأسفانهتوسط افراد غیرحرفه‌ای که تخصصی در این مباحث حقوقی و جغرافیایی ندارند تفسیر شدبه حد ۵۰ درصد برای ایران و اتحاد شوروی، درحالی‌که این نادرست است؛ یعنی درواقعدریای مشترک به معنای این‌که مالکیت به‌طور مساوی و خط‌کشی شده بین طرفین تقسیم‌شدهباشد نیست؛ چنانکه دو فرد می‌توانند در یک زمین و مغازه شریک باشند و آن مغازه بینآن‌ها مشترک باشد اما ممکن است یکی ۱۰ درصد و دیگری ۹۰ درصد سهم داشته باشد یابالعکس؛ بنابراین استفاده از این واژه شراکت هیچ کمکی به فهم حدود جغرافیاییمرزهای ایران در آنجا نخواهد کرد.

وی با بیان اینکه این کنوانسیون یک‌قدم مثبتی است ازاین‌جهتکه کشورهای این منطقه را از بلاتکلیفی درمی‌آورد گفت: اطلاعات نادرست و اینکه سهمایران در دریای خزر از بین رفته است باعث شده نکات مهم این کنوانسیون ازجملهممنوعیت رفت‌وآمد کشتی‌های نظامی خارجی در دریای خزر فراموش شود. در رابطه با منع استفاده از موشک‌هابر فراز این دریا و ممنوعیت استفاده از پهبادها و هر اقدامی که به امنیت ملیاین پنج کشور ساحلی آسیب می‌زند در این کنوانسیون موردتوافق قرارگرفته است و این یک‌قدمبزرگی برای ما و مانع بزرگی برای کشورهای غربی خصوصاً ایالات‌متحده است که بسیارتمایل داشت در این دریا حضور و در آن نقش داشته باشد است.

بر اساس اظهارات مقام‌های مسئول در کنوانسیون رژیم حقوقیدریای خزر، محدوده بستر و زیر بستر هنوز تعیین نشده است و این امر متعاقباً درتوافق میان طرف‌های ذی‌ربط انجام خواهد شد.